مردم سیستان و بلوچستان به صورت خودجوش در بستر هامون نی می‌کارند
وقایع اتفاقیه نوشت: بخشی از دریاچه هنوز کاملا خشک نشده، آب تا زانو می‌رسد و مردم هنوز امید دارند؛ با امید نهال‌های نی را در بستر رودخانه می‌کارند تا شاید همین نی‌ها ناجی‌شان و آب دیرتر تبخیر شود. این بار خودشان بدون حمایت هیچ نهاد دولتی‌ای دست به کار شده‌اند.
زن و مرد و پير و جوان در رودخانه راه مي‌روند و نهال‌هاي توي دستشان را در دل زمين فرو مي‌کنند؛ چند روزي است که در گرماي بي‌حد و اندازه سيستان به هامون مي‌روند و دسته‌جمعي ني مي‌کارند. مردم سال‌ها پيش هم با امضاي طوماري خودجوش خواستار احقاق حق هامون از رودخانه هيرمند شده بودند.
شهروندان سيستاني از دولت افغانستان خواسته بودند تا علاوه بر پرداخت حقابه هيرمند، ساخت فاز دوم سد کجکي را هم متوقف کند. به گفته يکي از فعالان محيط‌زيست در زابل ني‌کاري در بستر هامون هر چند سال يک‌بار و زماني که در هامون هنوز آب جاري است، اتفاق مي‌افتد.
خسته از وعده‌هاي تکراري
مريم مي‌گويد خسته شده از بس از مسئولان شنيده که احياي هامون در دستور کار قرار دارد. مي‌گويد دلش نمي‌خواهد سرزمين مادري‌‌اش را به خاطر خشکسالي و گردوغبار رها کند. «ترجيح ميدم براي اين وضعیت کاري کنم تا اينکه شهرمو رها کنم و برم، براي همين با بچه‌ها از يک هفته پيش تو بستر تالاب ني مي‌کاريم، ميگن کاشت ني سرعت تبخير آب رو کم مي‌کنه، هامون يک ماهم ديرتر خشک شه براي ما خيليه.»
مريم مي‌گويد تاکنون کار محيط‌‌زيستي نکرده اما حالا خطر را بيخ گوشش حس مي‌کند. آمده تا هامون را نجات دهد؛ «هر کي رو هم مي‌شناختم با خودم آوردم.»
حميد عباسي، يکي از فعالان محيط‌زيست در زابل و عضو ان‌جی‌اوي جوانان مطالبه‌گر زابل مي‌گويد: «اين حرکت کاملا خودجوش بوده، جوانان هر منطقه به هم خبر داده‌اند، حتي ني‌ها را هم خود مردم تهيه کرده‌اند و به هامون برده‌اند. هر که هر چه در توان داشته گذاشته تا هامون از وضعيت بحراني خارج شود.»
عباسي تلاش‌هاي سازمان محيط‌زيست درباره احياي هامون و مطالبه حقابه هيرمند از دولت افغانستان را مناسب نمي‌داند و مي‌گويد: هر چه صبر کرديم ديديم در اين سال‌ها تغيير محسوسي رخ نداده، براي همين سعي کرديم که از پتانسيل مردمي استفاده کنيم تا شايد اين وضعيت بهتر شود، هر چند مي‌دانيم بايد حمايت سازمان‌هاي دولتي را هم پشت خودمان داشته باشيم.
ني‌کاري در هامون ادامه مي‌يابد
پس از اينکه مردم تلاش خود را براي احياي هامون با کاشت ني نشان دادند اداره محيط‌زيست استان هم از موضوع استقبال کرده و حالا با جوانان سيستاني همراه شده است. نيره پورملايي، مديرکل محيط‌زيست استان سيستان‌و‌بلوچستان مي‌گويد: کاشت ني به همت انجمن‌هاي مردمي در بستر درياچه هامون از منطقه هيرمند آغاز شده و در آينده براي بخش‌هاي ديگر تالاب هم در نظر گرفته شده است.
اين نوع ني، ني محلي اين منطقه است که زندگي مردم از گذشته‌هاي دور تاکنون با آن عجين بوده و هست. نيزارهاي حاشيه و داخل بستر درياچه هامون، زيستگاه مناسبي براي پرندگان مهاجر است و پرندگان در بين اين نيزارها تخم‌گذاري مي‌کنند و جوجه‌هاي خود را پرورش مي‌دهند.
به گفته مديرکل محيط‌زيست استان سيستان‌و‌بلوچستان احياي تالاب مي‌تواند در ايجاد روحيه، نشاط و شادي در جسم افراد تأثيرگذار و از برخاستن ريزگردها که عامل اصلي بيماري‌هاي عفوني و ريوي، اعصاب و روان است، جلوگيري کند. هنوز هم سهم هامون از اندک آب ورودي هيرمند پابرجا بوده و آبراهه‌هايي به سمت تالاب جاري است.
با کمک مسئولان، مردم و سازمان‌هاي مردم‌نهاد اين روند ادامه خواهد داشت. او از تدوين تفاهمنامه دستگاه‌هاي اجرايي استان با محيط‌زيست درباره احياي تالاب هامون خبر داده و گفته است: زمان آن فرا رسيده تا با تقويت همکاري‌هاي دستگاه‌هاي اجرايي مرتبط با احياي تالاب هامون با آن به‌عنوان يک اکوسيستم واحد رفتار شود زيرا يک برنامه مديريتي قوي بر مشارکت آحاد افراد جوامع محلي و ذي‌نفعان تالاب از طريق تصميم‌گيري و تصميم‌سازي تأکيد مي‌کند.
افغانستان مي‌تواند ناجي شود
در حالي شهروندان سيستاني اميدوارند تا دولت افغانستان حقابه را براي نجات مردم سيستان پرداخت کند که در روزهاي اخير خبرهايي مبني‌بر توافق افغان‌ها با شرکت‌هاي ترکيه‌اي براي اتمام سد کجکي دو روي هيرمند در رسانه‌ها منتشر شد. حقابه رود هيرمند که ضامن دوام زندگي در سيستان‌و‌بلوچستان بوده، نزديک به دو دهه است که به آنها تعلق نگرفته و مردم کم‌کم سرزمين مادري‌شان را به‌دليل خشکسالي ترک کرده‌اند.
سال‌هاست که سيلاب‌هاي فصلي به جاي حقابه قانوني وارد ايران مي‌شوند، درحالي‌که در قرارداد سال 1351، ذکر شده که تنها حجمي از آب به‌عنوان حقابه محسوب خواهد شد که دولت افغانستان قادر به اندازه‌گيري آن باشد، درحالي‌که اين کشور توانايي اندازه‌گيري سيلاب‌هاي فصلي خود را ندارد.
اسفند سال گذشته بود که علي‌احمد عثماني، وزير انرژي و آب افغانستان مدعي شد که ايران حقابه خود را از رودخانه هيرمند دريافت کرده است. آن‌طور که او گفته در 15 سال گذشته پس از سقوط طالبان در ارتباط با معاهده هيرمند، مذاکراتي با ايران از سوي وزارت انرژي و آب افغانستان صورت گرفته، دولت افغانستان و ايران سال گذشته، مذاکرات جدي‌تري را در ارتباط با اجراي اين معاهده داشتند.
عثماني مدعي است که اجراي معاهده هيرمند، نشان‌دهنده اين بوده که دولت افغانستان به معاهده‌هاي انجام‌شده و اصول بين‌المللي متعهد است.
او تأکيد کرده که ايران بايد حق افغانستان را در ارتباط با آب‌هاي داخلي اين کشور نيز به رسميت بشناسد. عثماني اما مدعي است در اين مذاکرات، طرف ايراني به‌طور کتبي اذعان کرده که حقابه از هيرمند را دريافت کرده‌اند. اظهارات عجيب وزير انرژي افغانستان، اگرچه واکنشي را از سوي مسئولان بلندپايه ايراني به دنبال نداشت اما مسئولان منطقه‌اي، گفته‌هاي او را به‌شدت تکذيب مي‌کنند.
نماينده مردم زابل، زهک و هيرمند در مجلس، با يادآوري اعلام زابل به‌عنوان آلوده‌ترين شهر دنيا از سوي بهداشت جهاني، گفت: سازمان بهداشت جهاني دو سال پياپي زابل را به‌عنوان آلوده‌ترين شهر جهان معرفي کرده و سازمان حفاظت محيط‌زيست نيز به خوبي بر اين امر واقف است.
او با بيان اينکه سيستان‌و‌بلوچستان از لحاظ ميزان بيماري‌هاي تنفسي، چشمي و قلبي در کشور رکورددار است، يادآوري کرد: وجود ذرات معلق در هوا موجبات بروز مشکلات تنفسي، بيماري‌هاي چشمي و قلبي را در استان فراهم آورده، اين درحالي است که هيچ طرح و برنامه بلند‌مدتي براي احياي تالاب هامون و مديريت ريزگردها تدوين نشده و وجود ندارد.
