آیا کودک شما افزایش قد مناسب دارد؟

عصرخبر: بیشتر کسانی که قد بلندی ندارند دلشان می خواهد که فرزندان بلندقدی داشته باشند. افزایش قد کودکان، آرزوی هر پدر و مادری است و آنها دوست دارند فرزندشان بلندقد باشد نه کوتاه‌قد.
چگونگی رشد صحیح کودک، یکی از دغدغه‌های والدین است. همان‌گونه که اطلاع دارید، قد صفتی است که توسط ژن های والدین، به ارث می‌رسد. اما در طی دوران رشد کودک، تغذیه نیز بر رشد قدی کودکان، تاثیرگذار است.
استفاده از روش تغذیه‌ای مناسب، بر روی رشد و نمو و سلامت قدی کودک نقش مستقیم دارد. یعنی می تواند باعث بلندقدتر شدن کودک و رسیدن به پتانسیل قدی شود که در ژنتیک او وجود دارد. و بالعکس اگر کودک برنامه غذایی بی‌کیفیتی داشته باشد، به اندازه قدی لازم نمی رسد و از استانداردهای رشدی خود عقب می ماند حتی اگر ژنتیک خوبی از نظر قدی داشته باشد.
به طوری که مشخص شده است مصرف ناکافی ریزمغذی‌ها و استعمال دخانیات در دوران بارداری، به رشد ناکافی و کم‌وزنی جنین در هنگام تولد منجر می‌شود. برای دستیابی به رشد قدی مناسب، مصرف غذا در حد متعادل و مناسب از تمام گروه‌های غذایی در زمان بارداری، توصیه می‌شود.
اگر مادر در دوران حاملگی در معرض مواد شیمیایی باشد باعث می شود تا وزن نوزاد به هنگام تولد، کمتر از حالت طبیعی باشد. البته ممکن است قد نوزاد هم کوتاه باشد و می توان گفت کوتاه بودن قد و کمبود وزن در نوزادی، می تواند از علل کوتاهی قد در بزرگسالی باشد.
مهمترین عامل در رشد قدی کودکان، تغذیه است. عوامل تغذیه‌ای که باعث رشد می شوند را به دو دسته تقسیم می‌کنند:
درشت مغذی‌ها مانند مواد قندی، چربی ها و پروتئین ها که انرژی لازم برای سوخت‌وساز بدن را تأمین می کنند
ریزمغذی‌ها مانند انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم و…

نحوۀ رشد قدی کودکان:معمولا قد کودکان به‌طور متوسط، ۵۰ سانتی‌متر در بدو تولد است. بعد از آن، در  طی ۲ سال اول زندگی، حدود ۳۵ سانتی‌متر به طول قد اضافه می‌شود. رشد قد بعد از سن ۲ سالگی تا زمان بلوغ، ۶ سانتی‌متر در سال است.
دوباره در زمان بلوغ، افزایش سرعت رشد قدی را داریم و سپس، صفحه رشد بسته می‌شود.
تفاوت رشد دخترها و پسرها:در زمان بلوغ، حدود ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر به قد پسرها و حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر به طول قد دخترها اضافه می‌شود. رشد قدی دخترها، در مراحل اولیه بلوغ است و بعد از شروع عادت ماهیانه، رشد قدی آنها به سرعت کاهش پیدا کرده و سپس متوقف می‌شود. اما پسرها در مراحل پایانی بلوغ، حداکثر رشد قدی را خواهند داشت و بعد از آن، صفحه رشد بسته و رشد قدی، متوقف می‌شود.
به دلیل اینکه دخترها زودتر به بلوغ می رسند، صفحه رشد قد آنها در سن ۱۵ تا ۱۷ سالگی بسته می‌شود اما در پسرها، صفحه رشد آنها در سن ۱۶ تا ۱۸ سالگی بسته می‌شود. به همین دلیل بسیاری از تبلیغاتی که داروهای افزایش رشد قد در هر سن و به صورت تضمینی را تبلیغ می‌کنند فقط قصد کلاهبرداری و سودجویی از مردم را دارند چون بعد از سن بلوغ، صفحات رشد بسته شده و رشد قدی صورت نمی‌پذیرد.
عمده رشد قد افراد، به ژنتیک آنها بستگی دارد یعنی درصورتی‌که قد پدر و مادر کوتاه باشد احتمال اینکه بچه، قدکوتاه باشد بسیار زیاد است و اگر پدر و مادر، قد بلندی داشته باشند به احتمال زیاد، بچه قد مناسبی پیدا می‌کند.
عوامل دیگری مانند سوء‌تغذیه نیز در کوتاهی قد دخالت دارند. همچنین اختلالات عاطفی و عدم برخورداری از مهرومحبت مادری می‌تواند در کوتاهی قد دخالت داشته باشد. دیده شده کودکانی که در پرورشگاه بزرگ می‌شوند احتمال اینکه قد کوتاهی پیدا کنند نسبت به بقیه افراد جامعه بیشتر است.
از دیگر عوامل موثر در کوتاهی قد مسائل هورمونی است. برخی از بیماری‌ها مثل کم‌کاری تیروئید و یا افزایش عملکرد غده فوق‌کلیه، می‌توانند باعث کوتاهی قد شوند. همچنین کمبود هورمون رشد هم یکی از علل کوتاهی قد در جوامع است که در زیر، به آن اشاره می‌شود.
فرمول محاسبه تخمین قد نهایی کودک:به طور کلى چند فرمول وجود دارد که والدین مى‌توانند با کمک آن، وزن و قد طبیعى کودکشان را محاسبه کنند:
از یک تا شش سالگى:وزن = (سن * ۲) + ۸
از ۲ تا ۱۲ سالگى:قد = (سن * ۶) + ۷۷
همچنین طبق فرمولی ساده، می‌توان پیش‌بینی کرد که قد نهایی کودک چه اندازه می‌شود. به این‌صورت که قد متوسط یک پسر برابر است با:  قد پدر به اضافه قد مادر تقسیم بر ۲ به اضافه عدد ۶٫۵ و قد متوسط یک دختر برابر است با: قد پدر به اضافه قد مادر تقسیم بر ۲ منهای عدد ۶٫۵ .
رژیم غذایی قبل از رسیدن به بلوغ:توصیه می‌شود قبل از رسیدن کودک به دوران بلوغ، ازمواد غذایی کلسیم‌دار مانند شیر و لبنیات و ماست استفاده شود. مصرف خانواده کلم شامل گل‌کلم، برگ‌کلم و نیز دانه کنجد(هم به دلیل امگا ۳ بالا و هم کلسیم بالا)، مواد غذایی حاوی ویتامین C مثل مرکبات را هم باید افزایش دهیم و در نهایت کنترل کنیم که کودک دچار فقرآهن نباشد زیرا فقرآهن، خود زمینه را برای اختلال در رشد قدی فراهم می‌کند
همچنین استفاده از منابع غنی از ویتامینA  یا پیش‌ساز آن مانند بتاکاروتن که در هویج، انبه موجود است نیز به رشد قدی کودکان کمک می‌کند.
برخی ویتامین‌ها از جمله ویتامین B12(که برای خون‌سازی، فوق‌العاده ضروری بوده و تنها در غذا‌های حیوانی یافت می‌شود) و آهن نیز در پیشگیری از بروز کم‌خونی موثر می‌باشند و می‌توان آنها را در گوشت‌ها، حبوبات و تخم‌مرغ یافت.
سایر عوامل موثر بر رشد قدی:معمولا کودکانی که دچار کم‌خونی هستند، هم وزن‌گیری خوبی ندارند و هم قدشان کوتاه می‌ماند. غیر از تغذیه، آنچه بر رشد قدی کودکان تاثیر میگذارد، یک خواب آرام شبانه است. خیلی از بچه ها ممکن است بعدازظهرها ،تا ۲ ساعت نیز بخوابند اما شب‌ها دیر بخوابند و صبح‌ها زود بیدار شوند. خوابیدن در شب باید در شرایطی باشد که هورمون ملاتونین یا هورمون خواب ترشح شود. لذا کودکان باید در ساعت معینی به رختخواب بروند و به اندازه کافی بخوابند تا رشد قدی مناسب داشته باشند. فراموش نکنید که هورمون رشد در زمان خواب و نیز در زمان فعالیت روزانه ترشح می‌شود لذا هم خواب کافی و هم فعالیت روزانه کافی برای کودکان توصیه می‌شود.
یک ساعت قبل از خواب کودک، نباید قندهای ساده مانند شکر، شکلات، آب نبات، تافی و… به کودک داد چون قندهای ساده، در هورمون رشد اختلال ایجاد می‌کنند و وقتی هورمون رشد به اندازه کافی ترشح نشود، رشد قدی تا حدی دچار اختلال می‌شود. بهترین خوراکی قبل خواب، شیر است چون کلسیم در زمان خواب شبانه، جذب می‌شود.
روی(زینک)؛ عنصری موثر در رشد قدی کودک:عنصر روی در افزایش قد کودک بسیار موثر است. عنصر روی، به سوخت و ساز مرتبط است. بر اساس تحقیقات انجام شده، مکمل روی، تأثیری مثبت بر رشد کودکان کوتاه قد داشته است. کمبود روی علاوه بر کاهش سرعت رشد در کودکان، با تغییراتی در حس بویایی و چشایی نیزهمراه  است که سبب بی‌اشتهایی و کاهش وزن آنها می‌شود. میزان کافی روی در بدن، سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و در رویش مو و پوست، بسیار موثر است.
منابع تغذیه‌ای روی: فرآورده‌های دامی به ویژه گوشت، دل، جگر، قلوه منابع غنی از روی هستند. همچنین در سبزی‌های برگ‌دار مانند کاهو و اسفناج نیز روی وجود دارد. آجیل‌های خام تازه به ویژه تخم کدو نیز منبع غنی از روی هستند که برای کودکان، بسیار مفید می‌باشد.
توجه داشته باشید که اگر به کودکی که ارثیه کافی برای افزایش قد ندارد، مکمل روی بدهیم افزایش قد، فراتر از ژنتیک کودک، صوذت نمی‌گیرد اما این کودک، دچار کوتاه‌قدی مفرط نمی‌شود.
غذاهای حاوی روی جهت رشد قدی کودکانو رفع کوتاهی قدغذاهای حاوی روی(زینک)تاثیر لبنیات در رشد قدی کودکان:مصرف مقدار کافی ویتامین D و کلسیم نیز، به رشد قدی کودکان کمک می‌کند.
مواد موجود در لبنیات در رشد قدی کودک بسیار موثر است.  شیر و لبنیات، با فراهم کردن اسید‌های چرب، پروتئین‌های مناسب و ضروری، برخی از ویتامین‌های بسیار با ارزش و بسیاری از املاح به خصوص کلسیم، در تامین سلامت و رشد کودکان، نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. لذا مصرف حداقل دو لیوان شیر در روز برای تامین کلسیم روزانۀ کودکان، توصیه می‌شود.
در پایان متذکر می‌گردد در خانواده‌هایی که کوتاه‌قدی وجود دارد اگر مورد مراقبت کوتاهی قد قرار گیرند قد آنها نسبت به قد نسل‌های قبل، بلندترخواهند شد. اگر در این زمینه اقدام جدی صورت نگیرد، نسل‌های بعدی نیز در معرض خطر کوتاه‌قدی قرار می‌گیرند. مطالعات نشان داده است که اگر جمیع عوامل مورد مراقبت قرار گیرند می‌توانیم جامعه بلند قد‌تری داشته باشیم.
با توجه به این‌که مبحث رشد قدی کودکان، مبحث مفصلی است، چنانچه سوالی در این زمینه دارید از پزشک کودکان خود بپرسید یا در اینجا مطرح کنید تا پاسخ داده شود و سایر والدین نیز استفاده نمایند.
دکتر  اسفنديار مالی، متخصص کودکان و نوزادان